نماز

(روی تصویر کلیک کنید تا آن را در اندازهٔ بزرگتر ببینید)

   نوشتن گاهی مثل درد زایمان است؛ تا آنچه می‌خواهد نوشته شود را ننویسی، فارغت نمی‌گذارد. نیمه‌شب است و عکسی که اخیراً دوستم علی پاداش برایم فرستاده است، دائم جلوی چشمم، و حرفی که چند سال پیش محمدجعفر مصفا در پاسخ به سئوالی مرتبط با نماز گفت در ذهنم می‌آید.

   یادم می‌آید مطلبی را در کتابی نشانم می‌داد و بنقل از کتاب می‌گفت: یکی از روحانیان در عراق(یا سوریه) آقای مطهری را می‌بیند(مرتضی مطهری را) و از وی می‌پرسد: شما چطور نماز می‌خوانید؟ مرحوم مطهری به او می‌گوید: ما نماز را با توجه به معنی عبارتهای آن می‌خوانیم. و آن روحانی می‌پرسد: اینکه ظاهر نماز است، خود نماز را چطور می‌خوانید(اجرا و پیاده می‌کنید)؟

   درست یادم نیست نام کتاب چه بود، اما از لحن و طرز بیان وی متوجه شدم مصفا می‌خواهد بگوید اصل نماز حتی معنای عبارات آن هم نیست. آخر در دورهٔ نوجوانی ما می‌گفتند(و هنوز می‌گویند) که نماز را باید با الفاظ عربی و تلفظ دقیق عربی بخوانید "تا خدا قبول کند". یادش بخیر روحانی مسجد محله که چقدر وسواس بخرج می‌داد که ما کودکان حروف عربی را حتماً از مخرج صحیح‌شان ادا کنیم، مخصوصاً حرف "ض" در "ولا الضالین" و کشیدن مدها را. و ما بچه‌های خام و ساده باور می‌کردیم که خداوند به عربی خواندن و تلفظ صحیح الفاظ بسیار دقت می‌کند!

   باری، پس از دوره‌ای، متوجه شدیم که الفاظ و تلفظ آنها جزء ظواهر نماز است و خوانیدم و شنیدیم که به ترجمه و معنای عبارات عربی نماز باید دقت کنیم. حتی در فقه جستجو کردیم و یافتیم که در قنوت نماز، بلحاظ فقهی، فارسی هم می‌توان دعا کرد و هر دعایی هم بخواهی می‌توانی(!) بخوانی، حتی شعر، مثل: صبح است ساقیا قدحی پر شراب کن...

   گذشت، تا چند سال بعد از آن متوجه شدیم که نخیر مثل اینکه اصل قضیه، این هم نیست و با اشاره‌ای که در مورد آن حکایت آقای مطهری و آن روحانی شنیدیم، فهمیدیم که ظاهراً (و باطناً!) چیز پنهانی‌تر و مغزی‌تری در این میان هست.

   اینکه اصل نماز چیست را شاید بهتر باشد هر کس بصورت شخصی تأمل و تجربه کند. بگمانم پاسخ ندادن به این پرسش مفیدتر است چرا که لقمه کردن خیلی چیزها باعث کندی و تنبلی می‌شود.

   اما هرچه هست، تا اینجا برایمان روشن شده است که نماز صورتی دارد و قلبی، ظاهری و باطنی. اعمال فقهی آن، یعنی شکل اجرای آن و نیز ادای الفاظ و توجه به ترجمه و معنی آنها همه جزو ظاهر آن هستند. (پس ما تابحال به ظاهر مشغول بوده‌ایم؟!)

   بگمانم در کتاب "فیه ما فیه" هم مولانا جلال‌الدین در این مورد صحبت کرده باشد، آنجا که می‌گوید اینها که مردم می‌خوانند صورت نماز است و نماز را باطنی هست... (این باطن یعنی وصل شدن، connect شدن به حقیقت، به عدم و نیستی.) روزی از کسی پرسیدند چقدر زمان می‌برد تا connect شوی؟ گفت: یک آن!

   حالا سئوال دومی پیش می‌آید(بگو مرد حسابی، به سئوال اولت جواب داده‌ای که داری سئوال دیگری مطرح می‌کنی؟!) اگر کسی connect شود، یعنی به حقیقت نماز "دست یابد"، تکلیف پوسته و ظاهر نماز چه می‌شود؟

   در جواب این سئوال برخی می‌گویند بدلیل آنکه این پوستهٔ نماز است که باعث زنده نگه داشتن یاد آن در نزد عامهٔ مردم می‌شود و ترک ظاهر باعث فراموشی کل مطلب می‌شود، باید بلحاظ اجتماعی به پوسته اهمیت داد(و راست می‌گویند). و بعضی هم می‌گویند وقتی به بام دست‌یافتی دیگر نیازی به نردبان نداری. (و روشن است که این دو سخن دو موضوع جدایند و در تقابل با هم نیستند. تو اگر ضرورت و اهمیت اجرای حقیقت نماز را درک کنی، خودبخود و بدون زور کردن اعمال ظاهری آن بخودت، در کیفیت حقیقت نماز یعنی عدم، هستی.) البته من این گفتهٔ آنها را فقط دارم نقل می‌کنم و "این حدیثم چه خوش آمد"!

   موضوع "فی صلاتهم دائمون" را هم که قبلاً مکرراً و مفصلاً در جلسات شرح مثنوی گفته‌ایم، به همین جریان مرتبط است و بگمانم نیاز به توضیح اضافه ندارد.

   پس، چه بسیار افرادی که نماز می‌خوانند(اجرای پوسته) اما نماز نمی‌خوانند(عدم اجرای حقیقت نماز). و چه بسیار(!؟) افرادی که نماز نمی‌خوانند(عدم اجرای پوسته) اما نماز می‌خوانند(اجرای حقیقت نماز).

   کودکان "فی صلاتهم دائمون" هستند.

نظـرات