فاجعه

تصاویر ذهنی، ثابت و مرده هستند اما متحرک و زنده بنظر می رسند. مانند این تصویر.
برای بزرگ‌تر دیدن تصویر، روی آن کلیک کنید.

   تقریباً هر دو ماهی یکبار شبکه‌های تلوزیون استرالیا اعلام می‌کنند که "یکی از سربازان استرالیا در افغانستان کشته شد" و چند نفر از صاحب‌مقامهای نظامی و دولتی را نشان می‌دهند در حالیکه لباس‌های رسمی پر از مدال‌های رنگوارنگ پوشیده‌اند، پشت تریبون می‌روند تسلیتی می‌گویند و صحبت از افتخار و چیزهایی می‌کنند که همه می‌دانیم.

   و این در حالی است که در افغانستان هر هفته و هر روز تعدادی انسان کشته می‌شوند و همین شبکه‌های تلوزیونی استرالیا خیلی همت کنند، صرفاً طی یک تیتر خبری چند ثانیه‌ای می‌گویند: "امروز در ولایت فلان افغانستان دوازده نفر کشته شدند." و تمام!

   برچسب‌گذاری چقدر راحت اعمال را توجیه می‌کند. "من استرالیایی‌ام"، "او افغانی است"، "من ایرانی‌ام" و ... . این کار باعث می‌شود من روابطم و زندگی‌ام را از این دید و زاویهٔ خاص برچسب‌ها و میزان ارزش نهاده شده بر آنها(توسط جامعه و خودم) جهت بدهم، از زاویهٔ عقیده‌ای که پشت این Label‌ها دارم. به اینصورت اگر ده‌ها "افغانی" کشته شوند آنچنان اهمیتی ندارد که یک "استرالیایی" کشته شود. یعنی انسان مهم نیست، برچسب مهم است!

   ذهن برای تقسیم‌بندی امور مادی زندگی و آسان کردن مدیریت آن، تمایل به الگو‌سازی (Pattern) دارد. از هر پدیده‌ای می‌خواهد یک قاعده، قانون و الگو بسازد و آن را به امور بیشتری از زندگی تعمیم دهد، آن را کلی کند(generalize). اینکه ما اینهمه مایل به دریافت عقیده و باور، ایدئولوژی و کلام و فلسفه هستیم، بخاطر همین خصوصیت ذهن است. آیا اگر کسی به ما بگوید خودت و زندگی را نو و تازه ببین، حرف او برایمان مقبول‌تر است یا اگر کسی به ما اعتقادی (هضم‌نشده و تجربه‌‌نشده توسط خودمان) بما بدهد؟! مسلماً ما مشتری‌های باور، اعتقاد و ایدئولوژی هستیم.

   ما نه تنها بر پدیده‌ها و روابط و امور زندگی، بلکه بر اشخاص نیز برچسب‌های ذهنی خود را می‌زنیم و پس از یکی دو بار ملاقات کردن آنها، دیگر واقعیت آنها را در دیدارهای بعدی نمی‌بینیم. دیگر فقط با همان برچسب و ذهنیتی که از آنها داریم در ارتباط  می‌شویم نه با خود آنها. اینطور نیست؟

   فاجعه‌آمیزتر از این، زدن برچسب بر خود است. من از خودم هم تصویر و ذهنیتی دارم. دقیق‌تر بگوییم تصویری ذهنی دارم که آن را خودم می‌دانم و همیشه خیال می‌کنم آن تصویر و برچسب، واقعیت من است، من هستم. یعنی یک چیز (تصویر) ثابت و لاجرم کهنه را خودم می‌دانم. در حالیکه واقعیت انسانی من یک وجود سیال، پویا و نوشونده و تازه است.

   اینکه مولانا می‌گوید: "عمر همچون جوی نو نو می‌رسد   /  مستمری می‌نماید در جسد"، به همین موضوع اشاره دارد. ذهن، تصویر‌ساز و الگوبردار است لذا در قیاس با انرژی نوشوندهٔ درون، همچون جسد مرده است، چیزی جز تصویر نیست، مثل یک قطعه عکس.

   واضح است که ذهن در جایگاه الگوسازی و طبقه‌بندی امور مادی، جایگاهی شایسته دارد. اما در امور معنوی، مانند زندگی و ارتباطات انسانی، ابتر و ناکارآمد و حتی تخریب‌کننده است.

   این را هم داخل پرانتز بگوییم که ظاهراً یافته‌های دهه‌های اخیر دانشمندان فیزیک کوانتوم نشان می‌دهد ذهن حتی در امور مادی نیز نمی‌تواند قابل اتکا باشد. بعداً در اینباره مطالبی خواهم نوشت.

   عدم دخالت برچسب، و بی‌تصویر دیدن است که واقع‌نگری را در روابط انسانی جاری می‌کند. می‌پرسی: حال که من از اول کودکی‌ام به برچسب زدن به خودم و بدیگران و به همهٔ روابط، شرطی شده‌ام و دیگر ناخودآگاه و اتوماتیک‌وار این کار را می‌کنم، چه باید بکنم؟

   آگاهی! آگاه باشم به این روند، به این مکانیسم تصویرسازی و برچسب‌زنی ذهن. دائماً آگاه باشم که هم‌اکنون در ذهن چه دارد می‌گذرد و چطور برچسب‌ها و الگوهای ذهنی در رابطه‌هایم دارند دخالت می‌کنند.

   متأسفانه ما بقدری از بیرون (از انسانها) می‌ترسیم که لحظه‌ای جرأت نمی‌کنیم بیرون (دیگران) را بحال خودشان رها کنیم و به آنچه در ذهنمان می‌گذرد نگاه و توجه کنیم. فعالیت ذهن را زیر نظر و دقت(بدون واکنش) بگیریم.

   با نگاه به فعالیت ذهن، نوعی آزادی از تصاویر ذهنی، رهایی از دانستگی(برچسب‌ها و تصویرهای ذهنی ما از خود و دیگران همه جزو دانستگی‌های ما هستند)، فراغت از نخوت و عُجب علم(علم بمعنی همان دانستگی، همان تصویر‌ها و برچسب‌ها) بوجود می‌آید و نتیجتاً انسان سبکی و شعف ساده بودن، "جاهل" بودن و "ابلهی" را تجربه می‌کند.

       به عُجب علم نتوان شد ز اسباب طرب محروم

                                                           بیا ساقی که جاهل را هنی‌تر می‌رسد روزی      حافظ

(هنی‌تر یعنی گواراتر)

نظـرات