همانجا

   در جلسهٔ آنلاین هفتهٔ پیش(جلسهٔ شمارهٔ ۱۳۵ شرح مثنوی) قول دادم به تعدادی از سئوالات دوستان که هفته‌ها پیش و بعضی‌ها ماه‌ها پیش مطرح کرده‌اند، بپردازم. مدتی است در جلسات آنلاین کمتر وقت می‌شود به سئوالات دوستان برسیم. علتش هم یکی پرچونه‌گی من است، یکی هم کم بودن وقت هر جلسه. و این دو علت، ظاهراً هیچکدام درمان‌پذیر نیستند!

    بهرحال ضمن عذرخواهی از دوستانی که مدت زیادی است سئوالاتی مطرح کرده‌اند و بنده با ایمیل به آنها نوشته بودم "بزودی" دربارهٔ سئوال‌ها صحبت خواهم کرد، با ذکر دو نکتهٔ مقدماتی، به پرسش‌های این دوستان می‌پردازم. نکتهٔ اول اینکه راستش را بخواهید خوش ندارم "جواب"دهنده باشم و بنظرم هم کار عاقلانه‌ای نمی‌رسد. یعنی یکی سئوال کند و من جواب بگویم. زیرا سوای اینکه شبههٔ عقل‌کل بودن و همه‌چیزدان بودن من بوجود می‌آید(که البته از این یکی ژست همچین بدم هم نمی‌آید!)، بنظرم سئوال‌ها بطور کلی می‌تواند حداقل چهار حالت داشته باشد.

   یکی سئوال‌هایی است که پاسخ‌شان نیاز به دانش دارد، که امروز از صدقه‌سری اینترنت و کتابخانه‌ها، اگر سئوال‌کننده واقعاً ‌اهل تحقیق باشد، می‌تواند خودش بروی سایت‌های علمی و معتبر یا در کتابخانه‌ها پاسخ سئوالش را پیدا کند. دوم سئوال‌هایی است که مربوط به خود سئوال‌کننده است، یعنی سئوالات خصوصی مربوط به زندگی فرد سئوال‌کننده. اینگونه سئوالات را محمدجعفر مصفا می‌گوید سئوالهای "موردی"، یعنی همان تشبیه استخر آب گندیده، که نمی‌توانم یک گوشه‌اش را تمیز کنم و باید زیر‌آب استخر را بزنم. مثلاً‌ کسی می‌پرسد: "من فهمیده‌ام حسودم، یا فلان مشکل اخلاقی را دارم، چطور درمانش کنم؟" این پرسش از همین دسته سئوالات موردی است. تا زمانیکه گرفتار پندار "من" هستیم، اینگونه معضلات اخلاقی بصورت اجتناب‌ناپذیر وجود خواهند داشت و هرچه هم زور بزنیم و خودمان را به در و دیوار بکوبیم، کاریش نمی‌توانیم بکنیم، جلوی خودمان را نمی‌توانیم بگیریم. البته با بکارگیری روش‌هایی می‌توان بطور موقت درمانشان کرد، اما اصل مسئله سر جایش است و پس از مدتی از یک طرف دیگر می‌زند بیرون! پس عاقلانه این است که به اصل مسئله بپردازیم و آن، اضمحلال "خود" است. (که البته در جریان خودشناسی می‌فهمیم که "خود" یا "من" وجود واقعی ندارد که اضمحلالش معنی داشته باشد. در حقیقت، همینکه بفهمم "من" واقعی نیست ولی فکر می‌کنم واقعی است، موجب رفع و اضمحلال این پندار "خود" می‌شود.)

   خوب، کجا بودیم؟ پس در نکتهٔ اول هستیم و آن اینکه چهار نوع سئوال داریم، یکی سئوال‌های دانشی، دوم سئوال‌های خصوصی موردی، و سومی هم سئوال‌هایی است که در روند خودشناسی برای فرد پیش می‌آید و اکثر آنها را خود فرد برای خودش می‌تراشد، یعنی خودساخته است، برای فرار از ماندن و روبرو شدن با "خود"، برای فرار از سکوت درونی. می‌گویند ملانصرالدین نشسته بود و سوزن می‌زد به یک جای خودش و داد و هوار می‌کرد و کمک می‌خواست. این سئوالات هم حکم همین قضیهٔ ملانصرالدین را دارد. یعنی بر اثر میل به ملامت خود، خشم نسبت به خود، آزار خود، میل به پیچیده کردن و در خود پیچیدن، شلوغ پلوغ کردن ذهن، و سرهم کردن سئوالاتی برای فکر کردن است، که این پرسش‌ها بوجود می‌آید. قضیهٔ آن دم مارمولک را که یادت هست.

   اما نوع چهارم و آخر پرسش‌ها آن دسته می‌تواند باشد که مشمول این جواب مستطاب مولاناست:
 

 از همانجا جو جواب ای مرتضی          که سئوال آمد از آنجا مر تو را

یعنی سئوالاتی که درستند و موجه اما پاسخش در درون خودم است و خودم باید آن را در درونم ببینم، نه اینکه کسی برایم بگوید. بر فرض هم که کسی جواب اینگونه سئوالم را ببیند و بدهد، برایم فایده‌ای ندارد. خودم باید درک کنم. چون اگر خودم درک نکنم و مسئله را بطور شخصی در درون خودم نبینم و کسی برایم بگوید، انگار کتابی خوانده‌ام، قصه‌ای شنیده‌ام، دانشی یاد گرفته‌ام، که البته بی‌فایده است. اما وقتی خودم آن را درک کنم، باعث کشف حقیقت و تجربهٔ حقیقتی در درون خودم خواهد شد. حداقل این حقیقت که اشتباهم چه بوده.

   برای اینکه از معضل مبهم‌گویی که این روزها خیلی هم عرفان سنتی گرفتارش است بپرهیزیم، این توضیح را بدهیم که منظور از اینکه می‌گوییم "باید آن را در درونم ببینم"، این "درونم" یعنی در نحوهٔ اندیشیدنم، در ذهنم، مکانیسم تفکرم. یعنی بطور واضح متوجه شوم که این سئوالم ناشی از چه اشتباه ذهنی‌ئی است. چون کل این "من"، یک اشتباه است. ذهن اسیر یک اشتباه شده. حال با نگاه به درون، یعنی دقیقاً نگاه و توجه به نحوهٔ اندیشیدن ذهن، متوجه این اشتباه شوم و مهم اینکه آن را خودم بشخصه متوجه شوم.

   خوب، این از نکتهٔ مقدماتی اول که بررسی چهار نوع سئوال را شامل می‌شد. نکتهٔ مقدماتی دوم هم اینست که حقیقتش را بخواهید از روی تجربه‌ای که سال‌هاست در زمینهٔ پرسش و پاسخ پیدا کرده‌ام، کمتر سئوالی را سراغ دارم که خود فرد نتواند جوابش را بدهد! دوستانی که تابحال بخش پرسش پاسخ سایت محمدجعفر مصفا را بدقت گوش داده‌اند، شاید متوجه شده باشند که در این پرسش پاسخ‌ها هم، بجز سه چهار مورد، سئوالی که واقعاً موجه باشد وجود نداشته. منظورم از سئوال موجه، در حقیقت سئوال نیست، نوعی درخواست کمک است. یعنی فرد(اگر آگاه باشد و مجرب) می‌تواند با متوجه کردن و نزدیک کردن سئوال‌کننده به مسئله‌اش او را در یافتن خاستگاه سئوال، یعنی همانجا که سئوال آمد مر ورا، کمک کند.  پس سئوال موقعی می‌تواند مفید باشد و وجه‌ای داشته باشد، که سئوال‌کننده شخصاً تا جایی خود را شناخته باشد، مکانیسم ذهن و تفکر را شناخته باشد، تجربه کرده و پیش رفته باشد، حال در جایی نمی‌تواند موضوعی را بدرستی ببیند و نیاز به کمک(نه پاسخ) دارد که اشاره‌ای بگیرد تا باز خودش ادامهٔ غور و تعمقش را بدهد. (البته اگر فرد کمک‌کنندهٔ آگاه، ناشی باشد و تجربهٔ کافی نداشته باشد، ممکن است پاسخ را درسته در دامن پرسش‌کننده بگذارد! که این البته بسیار بندرت اتفاق می‌افتد، چرا که فرد آگاه، به ضرر این امر واقف است. اگر نباشد، اصلاً آگاه نیست.)

   با این مقدمهٔ مفصله بگمانم تکلیف خیلی پرسش‌‌ها روشن شد. بنابراین اگر یکوقت خدای نکرده کسی خواست سئوالی مطرح کند، حواسش به این توضیحاتی که مرقوم شد باشد، تا مبادا با هم دست‌به‌یقه شویم! حالا برویم سراغ سئوالاتی که تا امروز دوستان فرستاده‌اند و ببینم چه نوشته‌اند و با هم درباره‌شان تأملی کنیم.

   راستش من کمی از تایپ این مطلب خسته شده‌ام، بروم یک قدمی بزنم و هوایی بخورم. تا برگردم، تو هم اگر دربارهٔ مطالبی که گفته شد، نظری داری و چیزی بنظرت می‌رسد، بنویس.