زلف پریشان

جلال: سلام پانویس عزیز، خدا قوت.
والله چند ماهی می شه که این حقیر جلسه های شرح و تفسیر مولانا رو پیدا کردم و تا الان هم  تا جلسه ی ۳۸ اینا پیش رفتم. صحبتهایی که تو این جلسات مطرح کردین حسابی دگرگونم کرد و به قول خودت همچی بگی نگی افتادم تو خط خودشناسی.
حالا من به یه سری تضاد برخوردم که نمی دونم باید چی کارشون کنم.
قضیه اینجاست که این انتخابات سال گذشته ی ایران که حسابی حال ایرونی جماعت رو گرفت و اتفاقاتی که در ادامه ش افتاد حال آدم جماعت رو هم گرفت، باعث شد که یک سری برچسب هایی روی مردم زده بشه و بواسطه ی اون برچسب ها مردم بیفتن به جون هم! از خدا که پنهون نیست، از شما هم پنهون نیست که ما هم طبیعتا یه طرف قضیه رو گرفته بودیم، یه عده که می گرفتن مردم رو می زدن و می کشتن یه چشممون اشک می شد و اون یکی خون، و وقتی مردم چندتا از اونا رو می گرفتن زیر کتک دل ما می شد خنک! روز و شب مون شده بود بحث و پیگیری اخبار و ناراحتی فکر و ...
تا اینکه با این مباحث خودشناسی آشنا شدم و احساس کردم که این برچسب هایی که روی خودمون چسبوندیم کورمون کرده، کارمون شده برچسب گذاری و رنگ بندی آدم ها و قضاوت درباره ی خوبی و بدی اونها با توجه اون رنگ و برچسب. همه چیز رو سیاه و سفید می بینیم و فراموش کردیم که ذات آدم ها وابستگی چندانی به این رنگ های اعتباری نداره. یک طرف رو کردیم جبهه ی خوب و یک طرف رو جبهه ی بد و غافل از اینکه شاید اصلا مسیر حقیقت از کوچه ی سیاست رد نشه!
پشیمون شدم از اینکه اینهمه مدت ذهنم رو آشفته ی این رنگ ها کردم و از مسیر اصلی غافل شدم.

الان یه مدتی هست که نه خبر هاشونو دنبال می کنم و نه حساسیتی به موضوع دارم، از طرفی همچنان به وجود ظلم اعتقاد دارم، حالا به نظر شما در مورد این موضوع باید چه گلی به سرم بگیرم؟
اصلا کلا بی خیال این مسائل بشم و زندگی خودم رو بکنم سعی کنم خودمو درست کنم؟ که اونوقت باز یه جورایی احساس می کنم سکوت در برابر ظلم درست نیست.
همچنان به این مسائل فکر کنم و اخبارشونو پی بگیرم و تو جمع موضع گیری کنم؟ که باز آدمی قاطیه اینجور برچسب ها و نگرانی های ذهنی می شه.
اصلا کلاً می خواستم بدونم که از نگاه عرفان و خودشناسی، مبارزه با ظلم چجوریه؟ (گرچه تو یکی از جلسات بحثش شد ولی قانع نشدم).
ممنون

پانویس: اصولاً اینگونه سئوال‌های مربوط به امور بیرونی زندگی(تنظیم امور و روابط اجتماعی) بطور مستقیم با خودشناسی و عرفان ارتباط ندارند. خودشناسی هدفش آزاد کردن فرد از گرفتگی درونی است تا حس شور زندگی را به او برگرداند. لذا اینگونه سئوال‌ها مستقیماً مرتبط با خودشناسی نیستند.

   شبیه این سئوال را دوستان دیگر نیز در جلسات آنلاین مطرح کرده‌اند و درباره‌اش بحث و گفتگو شده. مانند جلسهٔ ۱۳۳ یا ۱۳۲ که دوستی از ناهنجاری روابط بین همکاران در محیط کار و اینکه برای همدیگر "می‌زنند" گفت. در آن جلسه مفصل گفته شد که در اینگونه موارد عقل هرچه حکم می‌کند باید به آن عمل کرد. و اصلاً طوری نیست که دیگری به من بگوید چنین کن و چنان نکن. اگر خرد بواسطهٔ پندار "خود" گرفتار تیره‌گی نباشد، خودم موضوعات و مسائل را روشن می‌بینم و می‌توانم تصمیم صحیح بگیرم.

   می‌دانم، حالا می‌گویی "عقلم درست نمی‌بیند. تو که درست می‌بینی(یا ادعایش را می‌کنی که درست می‌بینی) بمن بگو چه کنم."

   اولاً اگر عقل من درست نمی‌بیند، از کجا می‌دانم که دیگری یا کسی که فکر می‌کنم درست می‌بیند، درست می‌بیند؟! دوماً پس کار عاقلانه این است که به آزاد و پاک شدن ذهن از تیره‌گی بپردازم تا خودم در تحلیل مسائل اجتماعی مجتهد باشم و در حقیقت خودم زندگی کنم، نه اینکه دائماً از دیگران بخواهم عصایم را بگیرند و از خیابان‌های مسائل متعدد زندگی عبورم دهند.

بقول مولانا:

چشم داری تو به چشم خود نگر             منگر از چشم سفید بی هنر
گوش داری تو  به گوش خود شنو          گوش  گولان را چرا باشی گرو!؟
بی ز تقلیدی نظر را پیشه کن                هم به رای و عقل خود اندیشه کن
مرد باش و سخرهٔ مردان مشو               رو سر خود گیر و سرگردان مشو
چشم چون نرگس فروبندی که چی؟         که عصایم کش که کورم ای اخی!؟


مهناز: آیا در تصوف که شما از آن جانبداری می‌کنید، خوب پوشیدن، خوب خوردن، در رفاه زندگی کردن منع شده است؟

پانویس: اولاً من یادم نمی‌آید از "تصوف" جانبداری کرده باشم. لطفاً بگویید کجا این اتفاق شنیع رخ داده است! دوماً فرض کن من گفته باشم خوب نپوشیم، خوب نخوریم و در رفاه هم زندگی نکنیم، بالاغیرتاً تو به این حرفها گوش می‌کنی؟! یعنی عقل تو چنین چیزی حکم می‌کند؟!

   بنده که پدر پرانتزها را در جلسات درآوردم از بس گفتم عرفان و خودشناسی هیچ ارتباطی به این ندارد که تو بلحاظ بیرونی ثروتمند باشی، فقیر باشی، خوب بخوری یا بد بخوری، مرفه باشی و نباشی. این هم برای هزار و یکمین بار.


گلبرگ: با عرض سلام.
سوالی داشتم که به احتمال زیاد هیچ کس نمی تواند به من پاسخ قطعی دهد اما تصمیم گرفتم با شما مطرح کنم شاید پاسخ شما کمی راهنمایی ام کند
مشکل من با خودم است همانند دیگر انسان ها که بزرگترین مشکلاتشان با خودشان است
شانزده سال است که پا بر روی این کره ای که آخر معلوم نشد که چه کسی آن را به وجود آورد و قصدش چه بود(۱) گذاشته ام به غیر از دوران کودکی که برای من خیلی کوتاه بود(۲) بقیه را در ذهن خود گذرانده ام
نمی دانم چرا اما من خیلی زود پا به دوران اسارت در ذهن گذاشتم به طوری که همه به اشتباه مرا به خاطر رفتار بزرگانه ام تحسین می کردند کار من به جایی رسید که وقتی حدود یازده سال داشتم همه را نصیحت می کردم درست در همان دورانی که انتظار می رفت در حیاط دبستان مشغول بازی باشم(۳)
از همان سن ها بود که دیگر حس کردم کاملا زمینی شدم دیگر آزاد نبودم تمام مدت به دنبال تایید بودم(البته شاید به کار بردن فعل گذشته درست نباشد چون نگارشم طوری شد که انگار هم اکنون به دنبال تایید دیگران نیستم در صورتی که من الان هم همانند خیلی ها تایید و ستایش و تمجید را گدایی می کنم)
مشکل همین جاست من می دانم که همه ی مشکلاتم به خاطر هویت فکری ست اما کلام آقای مصفا مرا جذب نمی کند و با خواندن دو صفحه از کتابشان انگار خسته تر از همیشه هستم(۴)
من در تمام عمرم در حال مبارزه ام (۵)
  این که  چرا دوستم کوچکترین فداکاری نمی کند می تواند در من یک طوفان خشم ایجاد کند(۶) با این که خود من نیز تحت تاثیر جامعه و بیشتر به خاطر ضعف خودم در بیشتر موارد همانند ان ها عمل میکنم
من به طور مداوم با خودم و دیگران در حال بحثم(۷) که مثلا وقتی دوستم به من می گوید ارزو دارد نفر اول کنکور شود به طور ناگهانی شروع به بحث با او می کنم که تو فقط می خواهی جلب توجه کنی و به او می گویم که باید مهمترین هدف های زندگی ات چیزی مهم تر از خود نمایی باشد مثلا در این مورد کسب علم نه چیز دیگر
در چنین مواردی دیگران از دست من ناراحت می شوند در صورتی که من به ان ها چیز هایی که فکر می کردم درست است را گفته ام که البته متاسفانه خودم نیز از عمل به ان ها عاجزم
همه ی این ها را گفتم تا به این جا برسم که من شاد نیستم البته شادی های زود گذر که زیاد پیش می آید اما شادی های دایمی یا بهتر بگویم ثبات ناشی از زندگی در لحظه که منجر به فراغ بال شود در من کمتر دیده می شود(۸) تنها لحظات فوق العاده زندگی ام وقتی هایی است که باران می بارد و من زیر ان قدم میزنم یا صدایش را می شنوم یا قطراتش به شیشه ی ماشین می خورد و یا بوی باران به مشامم میخورد و هم چنین وقت هایی است که ماه کامل است و اگر سایه ی ان را در اب ببینم دیگر از خود بی خود می شوم و اخرین چیز نیز صدای گیتار است که روحم را نوازش می کند با این که بلد نیستم بنوازم
 من دوست دارم  طوری زندگی کنم که انگار همیشه مشغول نگاه کردن به ماه کامل در اب  در هنگام باریدن باران و گوش دادن به صدای گیتار هستم
چه می توان کرد؟
اگر به نظرتان خیلی پرت هستم یا این که سوالم ربطی به موضوعاتی که شما در سایتتان گذاشتید نداشت لطفا جواب ندهید چون این گونه جواب ها را زیاد از شما شنیده ام
ممنون از دیدگاه متفاوتتون
در فیلم پرونده عجیب بنجامین باتن بنجامین برای دخترش دعا کرد که در زندگی ادم هایی رو ببینه که دیدگاه های متفاوتی دارن
به نظرم خیلی ارزوی قشنگی اومد

سلام.
من از وقتی با خود شناسی آشنا شده ام فقط دلایل بعضی از مسایل را فهمیده ام ولی در احوالاتم تغییر محسوسی ایجاد نشده بلکه مثل قبل با خودم در حال جنگم(۹) به طور مثال اگر قبلا مدام در فکر این بودم که در هر جمعی بهترین باشم(مثلا در مدرسه درسخوان ترین در مهمانی زیبا ترین وغیره )هم اکنون مدام اشفته ام که چرا چنین حسی را دارم و یا حتی چرا دیگران چنین حسی را دارند به طور کلی هنوز هم در حال جنگم فقط با چیز های دیگر واین باعث شده که من شاد نباشم البته منظورم از شادی را قبلا گفتم حال سوال این جاست چه می توان کرد؟
سوالم تمام شد ولی می خواهم چند چیز را بگویم
یکی از دوستانم تعریف می کرد که یک روز در شب شعری بوده و کسی حرف جالبی زده او گفته به نظر من فلاسفه یک مطلب را عنوان می کنند و در ان غرق می شوند به همین دلیل هیچ گاه به هیچ نتیجه ای نمی رسند من نمی دانم که چه کسی درست می گوید اما احساس می کنم من نیز در حال غرق شدن در مطالب عرفانی و خود شناسی هستم
به همین دلیل از شما عذر خواهی می کنم که این قدر نامفهوم می نویسم چون ذهنم نیز همین قدر اشفته و نامرتب است
راجع به احتیاج هم که نوشته بودید جالب بود من هم خیلی وقت پیش دقیقا این گونه بودم
با سپاس

پانویس: هویت فکری ملغمهٔ آشفته‌ای است از افکار. نه تنها درونش روشن نیست، بلکه در زندگی بیرونی‌اش هم معلوم نیست چه می‌خواهد، چه می‌کند و چه می‌گوید! باور کن به من و تو هم بگویند یک سئوالی مطرح کن، چیزی آشفته در همین حد خواهیم نوشت!

   البته سئوال‌کننده نباید برنجد و ناراحت شود و فرار کند. داستان قزوینی که رفت پیش دلاک و گفت شیر روی شانه‌ام خالکوبی کن را که یادمان هست؟ آخرش می‌گفت:

گر نداری طاقت سوزن زدن         ز این چنین شیر ژیان رو دم مزن

   پس اگر هنگام دریافت پاسخ و تحلیل سئوال‌هایی که می‌پرسیم قرار باشد به ما بربخورد، که نمی‌شود. باید صبوری کرد و این درد را با اشتیاق تحمل کرد تا بلکه زخم چرکین هویت درمان شود.

   ابتدا بصورت تلگرافی به مواردی در نامهٔ مذکور که با شماره علامت زده‌ام می‌پردازم. سپس به اصل مسئله و در آخر به ارائهٔ لمی برای شخص سئوال‌کننده.

۱. اینکه آخر معلوم نشد دنیا را چه کسی بوجود آورد و قصدش چه بود، چه فایده‌ای دارد؟ فرض کنیم فهمیدیم که چه کسی و قصدش چه بود، در اصل زندگی‌مان چه فرقی می‌کند؟! این سئوال سئوال زائدی است برای زندگی. البته برای تفلسف بدرد می‌خورد ولی اینکه من اگر جواب آن را پیدا کنم، بلحاظ روح و روانی آرام می‌گیرم، یاوه است. مانند خیلی سئوالات و خواسته‌های دیگر در زندگی، که ما فکر می‌کنیم اگر بجوابشان برسیم یا اگر فلان خواسته‌مان برآورده شود دیگر آرامش خواهیم داشت. این دروغی بزرگ است که بخود می‌گوییم. خواب و خیال است. پس یکبار برای همیشه بیاییم این سئوال‌های  بی‌فایده را بگذاریم کنار.

۲. دوران کودکی برای همه کوتاه بوده است. شما تنها نیستی!

۳. تحسین بخاطر رفتار "بزرگانه": باحتمال زیاد سئوال‌کننده یا تک فرزند است یا بهرحال در کودکی بنوعی در مرکز شدید توجه بوده است. این موضوع را در کسانیکه تک فرزند بوده‌اند زیاد دیده‌ام و برعکس در کسانیکه در خانواده‌های بزرگ بوده‌اند و چند خواهر برادر داشته‌اند، کمتر. بدلیل توجه زیادی که والدین به بچه نشان می‌دهند، طوری بار آورده می‌شود که گویی موجودی خاص و متمایز از دیگران(دیگر بچه‌ها) است. لذا وجوه مشخصی هم برای این تمایز از دیگران برای او تعریف می‌کنند که یکی از آنها همین "بزرگ بودن" است. یعنی تو با دیگر بچه ها فرق داری و باید رفتارت جدا و بالاتر از آنها باشد. بچهٔ معصوم هم که خام است و می‌پذیرد.

   البته نمونه‌های شدیدتر ناشی از القاء تمایز در کودک هم وجود دارد که امیدوارم بعد از این درباره‌اش صحبت کنیم. ضمن اینکه "تمایز" یکی از خصوصیات اجتناب‌ناپذیر هویت داشتن است.

۴. از خیلی‌ها این مطلب را شنیده‌ام که خواندن کتابهای محمدجعفر مصفا را برخی"خسته‌کننده" و بعضی "ترسناک" می‌خوانند. دلیلش هم روشن است، هویت فکری بطور بسیار زیرکانه و با بهانه‌های متنوع سعی در فرار از شناخته شدن دارد. آگاهی از اینکه هویت فکری چه خصوصیاتی دارد، مسلماً برای حاکمیتش خطرناک است. لذا دست به اقداماتی می‌زند تا فرد به خودشناسی دقیق، نزدیک هم نشود.

   یکی از دلایل رونق سیستم‌های موفقیت هم همین است که پرداختن به آنها هیچ خطری را متوجه هویت خیالی نمی‌کند(بلکه تقویتش هم می‌کند!).

   ممکن است این سئوال پیش آید که "پس چرا مولانا و مثنوی‌اش اینقدر گرفته است؟" باور کنید اگر حقیقت تعالیم مولانا هم آشکار شود، همه از آن فراری خواهیم بود. بهمین دلیل هم هست که می‌بینیم هر جا سخن از مثنوی و مولاناست، فقط در سطح ظواهر و تجلیل و بزرگداشت است. حتی در بیشتر کلاس‌های تفسیر مثنوی هم به مسائل سطحی و اجتماعی آن پرداخته می‌شود.

۵. همهٔ ما آدمهای هویتی در زندگی در حال مبارزه با خودمان هستیم! یک لحظه نیست که خودمان را ملامت نکنیم و بجان روانمان سیخونک نزنیم.

۶. مسئله، فداکاری نکردن دوست نیست. آن خشم ریشهٔ دیگری دارد که به آن بهانه فرصت ظهور پیدا کرده است.

۷. همه همینطوریم!

۸. این خیلی نرمال است! شادمانی برای کیفیت عشق است.

۹. آشنایی به خودشناسی اگر با تجربهٔ شخصی همراه نباشد، هیچ تأثیری در احوال فرد ندارد. صرف خواندن کتاب، شنیدن فایل صوتی و بحث و گفتگو فایده ندارد. باید اهل تجربه بود. تجربهٔ سکوت. باید آنچه می‌خوانم و یاد می‌گیرم را خودم بشخصه حس کنم، تجربه کنم، درک کنم. نه بلحاظ عقلی و فکری. بلکه بلحاظ حسی و تجربی. درک عقلی و فکری موضوعات عرفانی هلو برو تو گلو است. لم‌ها را باید بکار بگیرم و خودم تأثیراتش را حس کنم.

   مثلاً در جلسات شرح مثنوی چندین بار این حکایت ابوسعید ابوالخیر و دستوری که به یکی از مریدهایش که یک حاجی بازاری "با آبرو" و معتبر بود داد را خوانده‌ایم یا شنیده‌ایم. آیا فقط گوش کردیم و لذت بردیم از قصه و ماجرا؟ فکر نمی‌کنیم که این حکایت حرفی برای بکار بستن در خودشناسی دارد؟ و آیا نباید به آن عمل کرد؟


   خوب، این از موارد شماره‌گذاری شده. حالا لمی برای بکار بستن مطرح می‌کنم که برای سئوال‌کننده شاید مفید باشد.

    اصل این لم‌ها بر پایهٔ این اشارهٔ حافظ خان شیرازی است که:

از خلاف‌آمد عادت بطلب کام که من                   کسب جمعیت از آن زلف پریشان کردم

   همانطور که از نامهٔ سئوال‌کننده معلوم است، هویت بطور شدیدی به او القاء شده و بطور مفرط "خود" را مهم می‌داند. لذا راهش از قول حافظ اینست که به خلاف عادت عمل کند. یعنی با آگاهی‌ئی که بر اثر خودشناسی می‌یابد، هر موقعیتی و هر کسی را که می‌شناسد که نشان دادن هویت و شخصیتش پیش او اهمیت دارد، دقیقاً برعکس آن را عمل کند! مثلاً می‌دانم در فلان جمع، فلان مهمانی، یا حتی پیش فلان شخص من خودم را خیلی عاقل و فرزانه نشان داده‌ام و همیشه هم آن نقش را بازی می‌کنم. حالا باید عکس این نقش را بازی کنم. بهر روشی که می‌دانم.

   خوب، بله، عرفان مرد می‌خواهد!

گر مرد رهی میان خون باید رفت        از پای فتاده سرنگون باید رفت
تو پای براه درنه و هیچ مپرس           خود راه بگویدت که چون باید رفت

معلوم است که باید جرأت و از"خود"گذشتگی داشته باشی. خراب کردن "خود" آسان نیست(دقیقتر بگوییم: آسان بنظر نمی‌رسد).

   پس باید شخصیتم را که تابحال برایم مهم بوده خراب کنم. بر خلاف رویه‌ای که تابحال داشته‌ام عمل کنم. البته اگر فرد آگاهی باشد که در موقعیت‌های متفاوت بگوید آنجا فلانگونه عمل کن، بهتر است. چون گاهی این نفس زیرک حتی عمل خلاف‌آمد عادتش را هم در حقیقت در راستای اهداف خودش انجام می‌دهد، نوعی خودزنی که برای تحقق اهدافش است! (اینکه کسی بهتر است باشد که بگوید در فلان موقعیت چطور عمل کنم تنافری با چشم خود را باز کردن و خود زندگی کردن ندارد. موضوع جدایی است. قاطی نکنی یکوقت.)

   چند توصیهٔ تلگرافی کنار این لم: خودم را مهم ندانم. سعی نکنم کامل و بی‌نقص باشم. عمداً کاری کنم که دیگران نقدم کنند، ازم ایراد بگیرند و من بشنوم و دفاع نکنم، حتی اگر آنها اشتباه می‌کنند.

   خودم را ملامت نکنم در هیچ صورتی. در مطالب کتاب‌های مصفا و جیدو کریشنامورتی و داستان‌ها و لم‌های مثنوی تعمق کنم.

   من باز هم از تایپ کردن خسته شدم و هنوز کلی سئوال باقی است. اگر دوستان راجع بمطالب چیزی بنظرشان می‌رسد مرقوم فرمایند. ادامه را می‌گذارم برای یادداشت بعدی یا در جلسهٔ آنلاین همین هفته که فردا است، خواهم گفت. جلسهٔ ۱۳۶.