عزیز دردانه

  و اما ناقلان اخبار و راوایان آثار و طوطیان شکرشکن شیرین‌گفتار چنین حکایت کنند که روزی سندباد بحری در معیت مارکوپولو و دو کودک محبوب، گذارش به صحرای آریزونای امریکا افتاد و متوجه شد در قسمتی از این صحرای نیمه برهوت دو نوع مورچه زندگی می‌کنند که نوع اول روزها به جستجوی دانه و غذا می‌روند و نوع دوم، شب‌ها. مورچه‌های روزکار از کلهٔ سحر تا دم‌ غروب هرچه دانه هست از صحرا جمع می‌کنند و برای مورچه‌های شب‌کار که در همسایگی زندگی می‌کنند هیچ چیز باقی نمی‌گذارند. مورچه‌های بینوای شب هرچه بیشتر می‌گردند که بلکه دانه‌ای تخمکی چیزی پیدا کنند، کمتر می‌یابند.

   اگر تو جای مورچه‌های شب بودی چکار می‌کردی؟! می‌دانم چون انسان هستیم احتمالاً یکی از گزینه‌هایی که به ذهنمان می‌آمد حمله به لانهٔ مورچه‌های روز بود!، اما خوشبختانه مورچه‌های شب انسان‌تر از ما انسان‌ها هستند(عجب پارادوکسی!) و دست به این کار نمی‌زنند. اما کاری می‌کنند کارستان!

   لطفاً قبل از خواندن ادامهٔ متن، کمی فکر کن ببین چه راهی برای حل این مسئله بنظرت می‌رسد. یکبار دیگر مسئله را بگویم: عده‌ای در طول روز همهٔ غذاها را از صحرا جمع کرده‌اند و ما که در شب باید غذا جمع کنیم، با بیابان بی‌دانه روبروئیم و هیچ چیز پیدا نمی‌کنیم. چاره‌ای باید اندیشید. چه تدبیری داری ای انسان! مگر نه اینکه فکر می‌کنی یگانهٔ خلقت هستی و بهرهٔ هوشی‌ات از همهٔ موجودات بیشتر است؟! این گوی و این میدان!

   باز که داری ادامهٔ این متن را می‌خوانی! نمی‌خواهی کمی فکر کنی؟!

   خوب! پاسخ را در ویدیوی زیر می‌توانی ببینی:

 .: دانلود مستقیم این ویدیو برای دوستان داخل ایران :.

   بگمانم انسان از وقتی بزرگترین مسئله‌اش "انسان" می‌شود یعنی ارتباط و تعامل با همنوعش بصورت یک مسئله و چالش برایش درمی‌آید، دیگر نسبت به دیدن واقعیت‌های اطراف خودش نابینا می‌شود و توجهی به آنها ندارد. ثقل توجهش فقط انسان‌ها و بازی‌های آنها می‌شود، اینکه قوانین بازی چیست، چگونه در این بازی‌ها شرکت کند، کجا جاخالی بدهد، کجا بل بگیرد و احساس پیروزی کند و غیره. خلاصه اینکه با اینهمه زیبایی و شگفتی دنیا و طبیعت، ناخودآگاه غریبه می‌شود. طبیعت، حیوانات، علم، روابط و قوانین عالم اگر هم اهمیتی برایش داشته باشد از آنرو است که پرداختن به آنها نقشی در ساختار شخصیت پنداری‌اش دارد. مثلاً من می‌روم علم می‌خوانم برای اینکه پشت مدرک و منصبم احساس گرمی و ثبات شخصیت کنم.

   اما ای دریغ از ما اگر کامی نگیریم از اینهمه زیبایی. واقعاً پی‌بردن به قدرت چاره‌اندیشی این مورچه‌ها جذاب و ارضاء‌کننده است یا اینکه من ذهنم را جر بدهم تا به تو پز دانش مثنوی‌ام را بدهم؟

   بگذریم - البته فعلاً!

   قبلاً در یکی از جلسات آنلاین شرح مثنوی کمی دربارهٔ Animal intelligence صحبت کرده بودیم، البته خیلی کم. یک نمونه را هم دیدیم، کلاغی که می‌خواست گردوی سختی را بشکند. و نهایتاً از روش بدیعی استفاده کرد. (اینجـا ببینید.  و دوستان داخل ایران از این لینک مستقیم دانلود کنند.)

   اخیراً رفته بودم دندانپزشکی و وقتی نشسته بودم تا نوبتم شود مقاله‌ای با عنوان Inside Animal Minds خواندم از مجلهٔ معروف National geographic. البته طبق یک عادت زشت دیرین (که ظاهراً بهبودی‌پذیر هم نیست)، چون دیدم آن مجله مقالات جالب دیگری هم درباره حیوانات دارد، با خودم بخانه آوردمش و ضرر نکردم! (دندانپزشک ضرر کرد!) این مقاله را اگر پیدا کردی، در این مورد بخوانی بد نیست.

   بله، عرض می‌کردم. بجز آن کلاغ گردوشکن، موارد جالب دیگری هم اخیراً دیده‌ام، مانند: در بخش اورانگوتان‌های باغ‌وحشی شب‌ها مقداری غذا از یخچال اصلی نگهداری غذاها دزدیده می‌شد. هیچکس نمی‌دانست کار کیست. حدس زدند کار اورانگوتان‌ها باشد و آنها کلید را دزدیده باشند. اما کلید قفل قفس‌ها گم نشده بود. داخل قفس‌ها و همه‌جا را بدقت گشتند اما هیچ اثری از هیچ کلید دیگری هم پیدا نکردند. دزدی هم هر شب انجام می‌شد و مقداری از غذاها کم می‌شد.

   نهایتاً مستأصل شدند و تصمیم گرفتند دوربین کار بگذارند ببینند کار کیست. فکر می‌کنید کار که بود؟ یکی از اورانگوتان‌ها خودش با پلاستیک‌هایی که بهشان می‌دهند بازی کنند، کلیدی ساخته بود و قفل در را باز می‌کرد و پاتک به یخچال می‌زد و برمی‌گشت در را قفل می‌کرد و کلید را زیر زبانش پنهان می‌کرد! (چیزی شبیه همان کاری که رفیق پاپیون برای نگه داشتن پول در زندان می‌کرد، البته با اختلاف مکان.)

   نمونهٔ جالب دیگر، ماجرای حقه زدن در حیوانات است. بنظر تو حیوانات هم مثل انسان می‌توانند سر هم کلاه بگذارند؟ فیلمی را دیدم(یادم نیست کجا، هر کس پیدایش کرد بگوید) که در آن، گروهی پرنده را نشان می‌داد که روی زمینی خیس، کرم پیدا می‌کردند و می‌خوردند. هر از گاهی یک گربه‌ای، سگی از آنطرف می‌گذشت و یکی از پرنده‌ها با صدای خاصی که معلوم بود مخصوص اعلام خطر است به بقیه خبر می‌داد و همه می‌پریدند روی درخت‌ها. دوباره که وضعیت سفید می‌شد، برمی‌گشتند به کرم پیدا کردن و خوردن.

   یکروز کمبود کرم بود و بسختی پیدا می‌شد. یکی از پرنده‌ها در یک لحظه چشمش به کرمی افتاد. فاصله‌اش تا کرم زیاد بود و احتمال این بود که پرنده‌ای زودتر از او کرم را شکار کند. فکر می‌کنید چه کرد؟ این دیگر جوابش آسانست، فکر نکن خیلی زرنگی! من با این تعریف کردنم جواب رو جلوجلو گفته‌ام! بله، پرنده زود همان صدای مخصوص آژیر قرمز را درآورد و همه فرار کردند بالای درخت. او هم با خیال راحت رفت کرمش را نوش‌جان کرد!

   نمونه‌های جالب زیادی هست که البته کلاغ‌ها سهم زیادی در آن دارند. ویدیوی کلاغی که غذایش را در داخل سطل کوچک دسته‌داری گذاشته‌اند و سطل را داخل محفظهٔ شیشه‌ای بلند، و راه حلی که می‌اندیشد برای رسیدن به غذا. (ویدیو را اینجـا ببینید. دوستان داخل ایران از این لینک مستقیم دانلود کنند.) یا اگر Cockatoo escaping cage را در سایت YouTube.com جستجو کنید، ویدیوی طوطی‌ئی محبوس در قفس را می‌بینید که چطور خودش را آزاد می‌کند.

   اما این نمونهٔ آخری را هم بگویم که نمی‌شود از آن گذشت. کلاغی را نشان می‌دهد که می‌خواهد کرم چاق و چله و دارای دهان گازانبری که در درخت جا خوش کرده و بیرون نمی‌آید را بخورد. کرم بخوبی می‌داند که اگر بیرون بیاید، کلاغ او را می‌خورد. کلاغ هم هرچه نوکش را در سوراخ درخت فرو می‌کند، دستش(یعنی نوکش) به کرم نمی‌رسد.

   می‌رود قطعه‌ای چوب که محکم است و میله مانند، پیدا می‌کند. به نوکش می‌گیرد و در سوراخ درخت می‌کند. حالا میله بخوبی به کرم می‌رسد اما مشکل اینست که کرم هوشیار است و جاخالی می‌دهد! از طرفی اگر کرم با دهان گازانبری‌اش موفق شود کلاغ را گاز بگیرد، ممکن است به کلاغ آسیب جدی برساند. حالا بگو کلاغ چکار کند!

   هر کس توانست ویدیوی این را هم پیدا کند، خبر دهد تا بگذاریم اینجا. کلاغ با نوک آن چوب یا میله شروع میکند به اذیت کردن کرم. آنقدر او را اذیت می‌کند و تحریک می‌کند تا کرم نوک میله را گاز بگیرد و در یک لحظه کلاغ میله را بیرون می‌کشد و کرم چاقالوی عصبی را یک لقمهٔ چپ می‌کند!

   سوای جذاب بودن هوشمندی حیوانات برایم، این موضوع را می‌خواهم بگویم که ما انسانها هم موجوداتی هستیم مانند همین‌ها. فقط در هر موجودی بعضی خصلت‌ها قویتر است و در بعضی ضعیف‌تر. سگ بویایی بسیار قوی‌ئی دارد، عقاب بینایی، و انسان قدرت تفکر. تازه در بعضی موارد از حیوانات هم خرافی‌تریم!(این ویدیو را که کیمیای عزیز فرستاده، اینجا ببینید. دوستان داخل ایران از این لینک مستقیم دانلود کنند) ما آنچنان که فکر می‌کنیم هم اشرف مخلوقات نیستیم. یکی هستیم از میان میلیونها موجود دیگر.

   لذا یکی از لم‌هایی که باعث می‌شود من انسان خودم را تافتهٔ جدابافته از دیگر موجودات ندانم، اینست که ما به خودمان به چشمی نگاه کنیم که به حیوانات نگاه می‌کنیم. خودم و دیگران را همانطور و با همان نگاهی ببینم که یک حیوان مثل گربه و اسب و پرنده را می‌بینم. حالا می‌دانم بعضی‌ها از سر قضاوت زودهنگام می‌گویند: "ای بابا، ما قرار است برویم بالا بسمت فرشته شدن، حالا تو می‌گویی همدیگر را حیوان ببینیم؟!" اما اگر زبانم لال کسی اینطور زود قضاوت کند، یعنی حرف را نگرفته است. آن چیز دیگری است و این حرف چیزی دیگر.

   ببین، من فرقم با آن سگی که در کوچه‌ها می‌گردد و جای درستی برای خوابیدن ندارد و شکمش گرسنه است، چیست؟ هر دوی ما موجودی هستیم در دنیا و فرقی با هم نداریم. اصلاً بگذار دو تا انسان را بگویم. فرق آن زن یا مردی که در مثلاً هندوستان کنار کوچه خوابیده و گرسنه هم هست، با من چیست؟ هیچی، هیچ فرقی نداریم. حالا همین رو تعمیم بده به حیوانات. یعنی یک نگاه عام و کلی‌نگر به خودمان، به انسان داشته باشیم. خدا می‌داند در این کلی‌نگری و ساده‌گی چقدر زیبائی هست. در عین حال، این باعث می‌شود اینقدر سفت خودمان و زندگی را نگیریم.

   همانطور که الان عدهٔ بسیار زیادی در هزار جای دنیا در شرایط بدی زندگی می‌کنند، بسادگی ممکن بود من جای یکی از آنها باشم. اینطور نیست؟ من هم یک موجودی هستم از میلیاردها موجود دیگر روی این سیاره و این دنیای بزرگ که می‌گویند قطرش از هزار کیلومتر هم بیشتر است!

   بنابراین، اینکه منِ انسان، محور هستی هستم و اینقدر خودم(خودم بلحاظ اینکه انسان هستم) را مهم می‌دانم، عاقلانه نیست.