نیاز

   یادم نیست کجا خوانده‌ام که روزی راهبی بودائی برای استحمام به رودخانه‌ای رفت. او بجز لنگی برای پوشاندن خودش و کاسه‌ای برای گدائی غذا از مردم، چیز دیگری از مال دنیا همراه نداشت. موقع شستشو در رودخانه به یاد کاسه‌اش افتاد که لب رودخانه گذاشته بود و فکر کرد شاید کسی آن را ببرد. فکر کاسه باعث برهم‌زدن فراغتش شد. از رودخانه بیرون آمد، کاسه را شکست و برگشت به شستشو.

   خیلی‌ها می‌گویند "افکار بدون اختیار ما و بی‌سبب به ذهنمان می‌آیند". اینطور نیست. فکر بدلیل نیاز می‌آید. تا احساس نیاز وجود نداشته باشد، فکر هم نمی‌آید. علت اینکه ما بطور دائم مشغول فکر کردنیم، نیازهائی است که داریم. حال اگر نیازها نباشند، فکر هم خودبخود نخواهد آمد.

   پس بیا ببینیم نیازهایمان چه هستند. بگمانم در تقسیم‌بندی‌ئی کلی بتوانیم نیازهایمان را دو دسته کنیم: نیازهای واقعی زندگی و نیازهای توهمی، خیالی، هویتی و شخصیتی که البته کاذب‌اند.

   در مورد دستهٔ اول که چاره‌ای نداریم، نسبتاً البته. نیازهای فیزیکی و واقعی زندگی بهرحال وجود دارند و فکر باید برای آنها اقدام کند و اصلاً وظیفهٔ فکر همین است. من باید بفکر باشم تا برای خودم خورد و خوراک، پوشاک و مسکن تهیه کنم. در این حالت، جوشش فکر اجتناب‌ناپذیر و لازم است. هر چند اگر این دسته از نیازها هم هر چه کمتر باشند، فراغت و آسایش ذهنی بیشتر است.

   توصیه به قناعت در امور مادی در راستای چنین امری است. اینکه حافظ می‌گوید:

 

حافظ غبار فقر و قناعت ز رخ مشوی                 کاین خاک بهتر از عمل کیمیاگری،

"فقر" و "قناعت" را سوای مفهوم عرفانی و تأویل‌شدنی‌اش، به معنای همین قناعت از امور مادی و دنیوی می‌توان گرفت. شاید این حرف سعدی را که می‌گوید: "قناعت توانگر کند مرد را" اینگونه هم بتوان معنی کرد که قناعت در امور مادی و بالتبع داشتن حداقل نیاز مادی، باعث کمتر جوشیدن فکر و لذا آسایش، فراغت و توانگر شدن روان می‌شود.

   اما دربارهٔ نیازهای دستهٔ دوم که همان نیازهای کاذب‌اند اول اینکه باید تابحال متوجه شده باشیم که حرف اصلی و محتوائی عرفان بر سر همین دسته از نیاز‌هاست، نه نیازهای واقعی. چرا که نیازهای توهمی هستند که خورهٔ روح و روان انسانند.

   دیگر اینکه، همانطور که در ابتدا گفته شد، تا انسان احساس نیاز نداشته باشد، فکر نمی‌آید. بسبب افتادن بختک هویت و شخصیت بروی روان و معنویت ما نوع بشر، ما بدنبال رفع نیازهای هویتی‌مان هستیم و بهمین دلیل بلاانقطاع مشغول فکر کردنیم. این اندیشیدن بلاانقطاع، ما را هم از متن واقعی زندگی جدا می‌کند و اجازه نمی‌دهد با عمق زندگی در ارتباط باشیم، هم انرژی زیادی از ارگانیسم را هدر می‌دهد و لذا ما را گرفته، ملول و بی‌نشاط می‌کند، هم احساس خفگی معنوی می‌کنیم(هر جا می‌رویم و هر چه بدست می‌آوریم باز احساس کهنگی و بدبختی داریم)، و هم ما را از دیدن زیبائی‌های زندگی محروم می‌کند.

   وقتی من شب و روز فکرم مشغول تقلاست که چطور برای تو نقش بازی کنم که خودم را آدم چنین و چنانی نشان بدهم، و فکرم برای رفع این نیاز شخصیتی (که خیالی است) فعال است، آیا دیگر چیزی از واقعیت‌های ساده و عمیق زندگی می‌بینم و درک می‌کنم؟

چقدر این تمثیل مولانا فراگیر است:

گاو در بغداد آید ناگهان                     بگذرد از این سران تا آن سران

از همه عیش و خوشی‌ها و مزه          او نبیند جز که قشر خربزه!