میراث شوم

   بعد از نوشتن یادداشت پیش، دوستی نامه‌ای بلند بالا فرستاده است و حقایقی تلخ از تجربهٔ دوران نوجوانی‌‌اش را نوشته است که جداً قابل تأمل است. بدلیل موارد خاص و مشخصی که در نامه ذکر کرده است و حفظ حریم خصوصی ایشان از ذکر متن نامه‌شان معذورم. اما به مواردی از نامهٔ مذکور که عمومیت دارد و بیشتر ما در زندگی‌مان و نیز در روند خودشناسی با آنها روبرو هستیم اشاره می‌کنم و نکاتی که بنظرم می‌تواند در  رابطه با این موضوع مفید و کارآمد باشد را می‌نویسم.

   ۱. تنبیه کودک فقط تنبیه بدنی نیست. تنبیه غیر بدنی هم همیشه بطور مستقیم نیست. انسان‌ها بدلیل میل ارضاء خشم و فشار شدید روحی‌ئی که این میل ارضاء خشم به آنها وارد می‌کند و نمی‌توانند جلوی آن را بگیرند، بطور زیرکانه تنبیه را اعمال می‌کنند. آیا فکر نمی‌کنی بساط "شاگرد اول، شاگرد دوم"، "شاگرد ممتاز" و نمره‌دهی و انداختن این موجودات معصوم در سیل و طوفان پرادبار مقایسه می‌تواند موجب آزار روانی کودک باشد؟

   بیاد دارم دوران مدرسه وقتی ثلث اول شاگرد اول می‌شدم و آنگونه سر صف و در کلاس مورد تشویق و بارک‌الله قرار می‌گرفتم، تا امتحانات ثلث بعد چقدر نگرانی در دلم داشتم که مبادا باز شاگرد اول نشوم، مبادا همکلاسی‌ام عبدالکریمی از من جلو بزند. و آیا این افکار دیگر جای آرامش برای کودک باقی می‌گذارند؟

   دوست خدابیامرزی در وبلاگش نوشته بود: "فشارهایی رو که بطور نامرئی در دوران کودکی به طفل می‌آورند بالاخره از یک جایی سر بیرون میزنه. این فشارها همیشه هم با اخم و تخم و کتک و اینها نیست. حتی تشویق کردن میتونه نوعی فشار باشه! چطوری؟ من وقتی شاگرد اول میشم و کلی برام دست و سوت می زنند، آیا فکر می‌کنید نگران این نیستم که ثلث بعدی مبادا شاگرد اول نشم و این کف و سوت‌ها رو از دست بدم؟! تشویق خودش نوعی شلاق نامرئیه که بطور نامحسوس و دائم روی روان و ذهن کودک هست. اونهم با اون القائات خاصی که میشه...(عمه زهرا، ببین پسرم شاگرد اول شده.... آره می‌دونم. این گل من با همه بچه‌ها فرق داره. از همه زده جلو. خیلی دوستش دارم. بیا عزیزم ببوسمت... - وای خدا، اگه ثلث دوم شاگرد اول نشم، حتما از دوست داشتن‌ها هم خبری نیست... وای)"

   ۲. این نکته را ضمن مباحث جلسات آنلاین هم عرض کرده‌ام: کسی که بسراغ خودشناسی می‌آید پس از مدتی به ظلم‌هائی که در دوران کودکی به او شده است پی می‌برد. افرادی، از پدر یا مادر گرفته تا عمو و دائی و برادر یا خواهر بزرگتر، باعث شده‌اند لذت تجربهٔ زیبای آن دوران کودکی، سریع تمام شود. گوئی آنها دزد‌ گنج آرامش و زیبائی روان او بوده‌اند. و حالا که فرد به ظلم و دزدی آنها پی برده است، وقت انتقام است! لذا خشم و میل نفرت شدیدی نسبت به آن افراد، در انسان ایجاد می‌شود. این یکی از مراحل و منازلی است که افرادی که با جدیت به خودشناسی می‌پردازند باید از آن گذر کنند و البته آسان نیست.

   بنظرم این آگاهی بتواند کمک‌کننده باشد: موضوع را اینطور ببینیم که آنها هم قربانی ظلمی بوده‌اند که از طرف افراد دیگری بهشان شده است. این آگاهی (که البته واقعیت است نه از سر توجیه و خودساختگی) باعث می‌شود نه تنها دیگر به آنها خشم و نفرت نداشته باشیم بلکه میل شفقت و کمک به آنها پیدا کنیم. آنوقت اینطور خواهیم دید که گویا بلائی، سیلی، طوفانی آمده و همهٔ ما انسانها(در یک بازهٔ تاریخی بسیار گسترده) قربانی آن بوده‌ایم و هستیم.

   الآن یادم آمد وقتی محمدجعفر مصفا کتاب "آگاهی" را نوشته بود و هنوز چاپ نشده بود و اسمی هم برای آن انتخاب نکرده بود، داده بود بخوانم. از او پرسیدم چه نامی برای کتاب در نظر گرفته، گفت: "میراث شوم". واقعاً هم این بازی شخصیت و هویت پنداری ارث شومی است که از نسل‌های قبل همینطور منتقل شده تا به من و تو رسیده. و ببین که اگر تو اینقدر خوش‌اقبال نبودی که با این مطالب آشنا شوی، تو هم ناقل این میراث به نسل بعدی‌ات می‌بودی.

   ۳. داستان‌ها و فیلم‌های دراکولا را حتماً خوانده‌ای و یا دیده‌ای. همان دوست خدابیامرزم این تمثیل را در مورد ما انسان‌ها می‌زد. می‌گفت: حکایت ما مثل داستان‌ دراکولاها است که هر دراکولایی دیگری را گاز بگیرد او هم دراکولا می‌شود. موضوع اینست که نه تنها نسل قبلی ما دراکولا بوده، بلکه ما نیز دراکولا شده‌ایم.

   در صحنه‌هایی از فیلم‌های ترسناک دراکولاها می‌بینیم انسانی که سر فلان ساعت خوی خون‌آشامی‌اش برمی‌گردد و دقیقاً آن ساعت دراکولا می‌شود، با حالتی دلسوزانه از دیگرانی که دور و بر او هستند می‌خواهد از او دور شوند و فرار کنند. چون  می‌داند دست خودش نخواهد بود و وقتی آن خلق و خو بر او چیره شود، بی‌اختیار به دیگران آسیب می‌رساند. این صحنه‌ها بنظرم یکی از دوست‌داشتنی‌ترین و زیباترین و انسانی‌ترین سکانسهای فیلم‌های ترسناک باشد!

   می‌خواهم بگویم ما انسانهای هویت فکری زده هم اینچنین هستیم. تو فکر نکن به صرف خواندن و دانستن مطالب خودشناسی، دیگر ناقل این ویروس به دیگران، فرزند و نسل بعدی‌ات نخواهی بود. خیر! چنان این ویروس پنداری وجود انسان را مسخ کرده و در اختیار گرفته که نمی‌توانی مطمئن باشی جلوی خودت را بگیری و خون آنها را نیاشامی!

   امیدوارم در این حرف‌ها نوعی ناامیدی نبینیم. منظور تنبه به عمق فاجعه و وخامت وضعی است که پیش آمده است.

   ۴. از نظراتی که برخی دوستان دربارهٔ یادداشت قبل نوشته‌اند اینطور استنباط می‌کنم که گوئی به اصل آنچه مورد نظر بوده است توجه نداشته‌اند. نمی‌دانم، شاید یادداشت من بقدر کافی رسا نبوده است. عده‌ای هم که گوئی اصلاً تنبیه کودکان را بدون اشکال و حتی لازم می‌دانند. خوب این هم نظری است! چه بگویم والله!