عشق‌هایی کز پی رنگی بود
خلاصه‌برداری سه جلسه از جلسات آنلاين شرح و تفسير مثنوی معنوی مولانا
جلسات چهل و پنجم، چهل و ششم و چهل و هفتم
داستان شاه و کنیزک
بس مبارک احمقی!
خلاصه‌برداری جلسه چهل و چهارم از جلسات آنلاين شرح و تفسير مثنوی معنوی مولانا
جلسه ۴۴
دو داستان:
داستان شاهزاده و طلسم شدن او
قصه‌ی اَعرابی و ریگ در جَوال کردن و ملامت کردن آن فیلسوف او را
داستان اول:
دفتر چهارم، بیت ۳٠۸۵
داستان شاهزاده و طلسم شدن او
قبل از شروع داستان بررسی کنیم که مولوی با چه زمینه ای وارد این داستان می شود. مولوی در ابیات قبل از شروع داستان در مورد "دارُ الغُرور بودن دنیا" (حدیثی از پیامبر اسلام) صحبت می کند. برگرفته از حدیثی از پیامبر اسلام به این مضمون:
هر گاه نور به قلب آدمی در آید، قلب گشوده و فراخ شود. از ایشان سوال می کنند که علامت آن نور چیست؟ ایشان می فرمایند: بر کنار شدن و دوری گزیدن از سرای غرور و بازگشت به سرای جاودان و آماده شدن برای مرگ پیش از آنکه بر آدمی فرود آید.
ابیاتی را می آورد و به این سخن می رسد که:
چون تو بیایی
خلاصه‌برداری جلسه چهل و سوم از جلسات آنلاين شرح و تفسير مثنوی معنوی مولانا
دفتر سوم، بیت ۴۶۲۴
داد خواستن پشه از باد به حضرت سلیمان علیه السلام
جذبِ معشوق عاشق را...
در ابتدا، بخش پایانی داستان "وکیل بخارائی و صدر جهان" می آید. یک صدر جهان (یک رئیس) بود که وکیل و کارمندی داشت. اتفاقی افتاد و کارمند اشتباهی کرد و صدر جهان به کارمند خشم گرفت و وکیل از پیش او رفت. بعد از مدتی، وکیل پشیمان شد و تصمیم گرفت که برگردد و برگشت. در راه برگشت، مولوی ضمن ماجرای وکیل صدر جهان، حکایت های زیادی می آورد که در این جلسه، تنها بخش آخرِ ماجرای وکیل صدر جهان را می آوریم. در بخش پایانی حکایت "صدر جهان"، مولوی در مورد "جذبِ معشوق عاشق را"، صحبت می کند و می خواهد بگوید که اگر چه خود وکیل، عاشق صدر جهان بود و میل داشت به سمت صدر جهان برگردد، ولی در واقع این جذبِ معشوق یا جذب صدر جهان بود که آن وکیل را به سمت خودش می کشید. یعنی عشق، دو طرفه هست.
آمدیم اینجا که در صدر جهان گر نبودی جذب آن عاشق نهان
ناشکیبا کی بُدی او از فراق؟ کی دوان باز آمدی سوی وثاق؟ (خانه)
اگر در صدر جهان (رئیس) جذب آن عاشق نبود، کِی آن عاشق برای وصل به صدر جهان بی تابی می کرد؟
میل معشوقان نهانست و سَتیر (پوشیده) میل عاشق با دو صد طبل و نفیر
در این بیت مولوی تمثیلی را دربارۀ حقیقت می آورد و می خواهد بگوید حقیقت در ذات خود برای اکثر انسان ها نهان هست و آن عشقی که در وجود هر موجودی است، آشکار نیست، اما انسانی که به این عشق پی می برد، این عشق جلوه پیدا می کند.
گوش دار اکنون که عاشق می رسد بسته عشق او را به حَبل مِن مَسَد (با ریسمانی از لیف خرما)
چون بدید او چهره ی صدر جهان گوییا پریدش از تن، مرغ جان
وقتی وکیل، صدر جهان را دید، گویی روحش از تن پرواز کرد و مثل چوب خشکی افتاد... این حالتی که مولوی اینجا بیان می کند آن حالتی است که فرد موقع "مَحو" به او دست می دهد. در آن لحظه که وصل به معشوق می شود، حالت بی خویشی به او دست می دهد و "خود" از میان می رود.
شاه چون دید آن مُزَعفر رویِ او پس فرود آمد ز مرکب سوی او
گفت: عاشق، دوست می جوید به تَفت چونکه معشوق آمد آن عاشق برفت
شاه (صدر جهان) وقتی چهرۀ زرد او را دید، از مرکبش پایین آمد و بسوی او رفت و گفت: عاشق، معشوقِ خود را به تفت (به شتاب و عجله) می جوید اما عجیب این است که وقتی معشوق حضور پیدا می کند آن عاشق دیگر نخواهد بود و فقط معشوق خواهد بود!
در ادامه مولوی می گوید:
عاشق حقی و حق آنست کو چون بیاید، نَبوَد از تو تایِ مو
ای انسان تو عاشق حقیقت هستی اما حقیقت چیزی است که وقتی بیاید دیگر من و خوداشعاری نمی ماند و امکان ندارد که هم تو یا من باشد و هم حقیقت...
و در ادامه در داستان "دادخواستن پشه از باد به حضرت سلیمان علیه السلام" این موضوع را باز می کند.
تا بحر نور
خلاصه‌نویسی از جلسه چهل و دوم از جلسات آنلاين شرح و تفسير مثنوی معنوی مولانا
دفتر چهارم، بیت ۲۲٠٢
قبل از شروع داستان، مولوی در مورد عقل صحبت می کند و در یک تقسیم بندی، انسان ها را از این حیث سه دسته می کند. یکی، انسانی که عاقلِ تمام هست. یکی هم انسانی که نیم عاقل هست و یکی هم انسانی که عقل ندارد و غافل است. با این عنوان شروع می کند:
"علامت عاقلِ تمام و نیم عاقل و مرد تمام و نیم مرد و علامت شقیِ مغرورِ لاشَی"
عاقل آن باشد که او با مشعله ست او دلیل و پیشوای قافله ست
پیرو نورِ خودست آن پیش رو تابع خویش است آن بی خویش رو
مومن خویش است و ایمان آورید هم بدان نوری که جانش زو چرید
در دیدگاه مولوی، انسانِ عاقلِ تمام، انسانی است که از درونِ خودش روشن شده و حرکتش در زندگی بر اساس نورِ درون خودش است. کسی هست که بدون خود و نفس حرکت می کند، یعنی بی خویش رونده است.
دیگری که نیم عاقل آمد او عاقلی را دیده ی خود داند او
دست در وی زد چو کور اندر دلیل تا بدو بینا شد و چُست و جلیل
دستۀ دوم انسان های نیم عاقل هستند که مثل دسته اول (عاقلِ تمام) نیستند اما از دستۀ اول برای حرکت در زندگی شان کمک و راهنمایی می گیرند.
و دستۀ سوم:
و آن خری کز عقل جو سنگی نداشت خود نبودش عقل و عاقل را گذاشت
ره نداند نه کثیر و نه قلیل ننگش آید آمدن خَلفِ دلیل
انسانی که به اندازۀ یک جو عقل ندارد، نه خودش عقل دارد و نه از آدم های عاقل پیروی می کند. این انسان نه می داند و نه می داند که نمی داند! راه را نمی داند و عارش هم می آید پشت یک راهنما حرکت کند.
این انسان:
می رود اندر بیابان دراز گاه لنگان آیِس و گاهی به تاز (آیِس: ناامید)
شمع نَه تا پیشوای خود کند نیم شمعی نَه که نوری کَد کند (گدایی کند)
نیست عقلش تا دمِ زنده زند نیم عقلی نه که خود مُرده کند
مُرده یِ آن عاقل آید او تمام تا بر آید از نشیبِ خود به بام
می گوید این انسان نه خودش شمع عقلی دارد که راهنمای خودش بکند و نه حتی نیم شمعی که بتواند از او نوری کسب کند. این چنین فردی، عقلی ندارد که دمِ زنده بزند. یعنی زندگی معنوی و حقیقی داشته باشد. نیم عقلی هم ندارد که خودش را پیشِ کسی که عقل دارد مرده کند. اگر انسان نادان نیم عقلی داشت می توانست خودش را در برابر یک خردمند و عاقلِ تمام تسلیم کند تا از نشیب گمراهی نجات یابد.
عقلِ کامل نیست خود را مُرده کُن در پناهِ عاقلی زنده سُخُن
می گوید اگر عقل کاملی نداری، خودت را در پناه انسان خردمندی که سخن اش زندگی بخش باشد تسلیم بکن.
پستها
